بررسی دقت مدل مفهومی HMS-SMA و مدل دو خطی سری زمانی در پیش بینی رواناب روزانه مطالعه موردی: (حوضه مارون ایستگاه هیدرومتری ایدنک)

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل ارشد منابع اب

2 دانش آموخته دکتری دانشگاه زابل

3 دانشیار گروه آب، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل

چکیده

پیش‌بینی رواناب به‌منظور بهره‌برداری مؤثر از مخازن کنترل سیل و سامانه‌های سیل بند خاکی ضروری می‌باشد. پیش‌بینی‌ها همچنین با برآورد زمان و محدوده خسارات مورد انتظار یا شرایط مخرب سیل، بهره‌برداری اضطراری را امکان پذیر میسازند. پیش‌بینی‌ها بر مبنای شرایط هواشناسی و هیدرولوژیکی اخیردر حوضه هستندو ممکن است شرایط هواشناسی پیش‌بینی‌شده در آینده را نیز شامل شوند.اگرچه اکثر کاربردها در زمینه پیش‌بینی سیل می‌باشد، پیش‌بینی رواناب ممکن است تامین آب، انرژی برق‌آبی، نیازهای زیست‌محیطی و دیگر نیازهای بهره‌برداری را هم پشتیبانی نماید. بنابراین تاکنون روابط و الگوهای گوناگون و پیچیده‌ای برای پیش‌بینی میزان آبدهی رودخانه‌ها مانند انواع الگوهای مفهومی بارش-رواناب، الگوهای خطی سری زمانی و الگوی ترکیبی یا هیبرید ارائه‌شده است، لیکن به دلیل عدم شناخت دقیق و نیز پیچیدگی عوامل مؤثر در آبدهی رودخانه‌ها در بسیاری از مواقع میزان مقادیر محاسبه ‌شده از روابط گوناگون تفاوت معنی‌داری با یکدیگر داشته‌اند.هدف از این پژوهش ارزیابی دقت مدل مفهومیHMS-SMAو مدل دوخطی در پیش‌بینی رواناب روزانه در حوضه مارون واقع در استان خوزستان می‌باشد. وجه تمایز این پژوهش با مطالعات پیشین داخلی تاکنون مقایسه این دو مدل در زمینه پیش بینی رواناب روزانه در مطالعات داخلی صورت نگرفته است
در این پژوهش داده های شدت جریان روزانه رودخانه مارون به مدت 17 سال طی سال های 1374 تا 1390 در ایستگاه آبسنجی ایدنک در حوضه آبریز مارون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. همچنین حوضه آبریز مارون تا محل سد مارون بر اساس توپوگرافی و موقعیت ایستگاه‌های هیدرومتری با استفاده از نرم‌افزار ARCGIS به چهار قسمت تقسیم‌شده و هر یک به‌عنوان یک زیر حوضه به مدل HMS-SMA معرفی‌شده است. از بین مدلهای مختلف تبدیل بارش به رواناب در نرم افزارHEC-HMS، ازمدل هیدروگراف واحد کلارک به دلیل کاربرد گسترده‌تر در حوضههای بزرگ و عملکرد قابل‌قبول آن استفاده شد. همچنین بنابر مرور منابع انجام شده و توصیه‌های صورت گرفته مدل SMA از مدل جریان پایه مخزن خطی برای برآورد جریان پایه بهره گرفته شد. برای روندیابی سیل در طی بازه‌های رودخانه نیز روش روندیابی ماسکینگام انتخاب شد. علاوه براین با توجه به برف‌گیر بودن حوضه برای مدل‌سازی ذوب برف از روش شاخص دما بهره گرفته شده‌است. مدل‌های دوخطی توسط گرانکر و اندرسون معرفی شدند. مدلهای دوخطی، در واقع بسط مرتبه دوم سری تیلور هستند. با توجه به اینکه داده های سری زمانی شدت جریان روزانه ایستگاه ایدنک دارای نا ایستایی در میانگین و واریانس می باشند لذا از روش های تفاضلگیری، تبدیل باکس- کاکس و تابع تبدیل ریشه دوم به منظور ایستا کردن میانگین و واریانس سری استفاده شد.
با توجه به شکل‌های مختلف هیدروگراف در مرحله صحتسنجی و واسنجی می‌توان دریافت که مدل HMS-SMAدر برآورد دبی جریان با مقادیر کم نسبت به دبی‌های اوج از دقت خوبی برخوردار است. میانگین و واریانس سری زمانی با استفاده از تفاضل گیری مرتبه دو ایستا گردید. سپس شروع به برازش مدلهای دوخطی مختلف با مرتبه های مختلف شد. صحت سنجی مدل‌های دوخطی برازش یافته بردادههای دبی روزانه ایستگاه ایدنک با استفاده از آماره پورت مانتو تایید شده است. در نهایت مدل دوخطی BL(2,2,1,1)با داشتن کمترین مقدار آماره آکائیک به عنوان مدل مناسبتر برگزیده شد و از آن برای مقایسه با مقادیر دبی جریان روزانه پیش بینی شده مدل HMS-SMA استفاده گردید.
نگاه اجمالی به معیارهای ارزیابی دو مدل HMS-SMA و مدل دو خطی نشان می دهد که مدل BL(2,2,1,1) با مقادیر ضریب تعیین، مجموع مربعات باقی‌مانده و ریشه میانگین مربعات خطا، به ترتیب برابر با 91/0، 9/8، 8/17 به‌ عنوان مدل مناسبتر و از دقت زیاد در مدل‌سازی و پیش بینی دبی روزانه حوضه مارون در مقایسه با مدل مفهومی HMS-SMAاست. همچنین مشخص شد که در مدل های دوخطی با افزایش مرتبه میانگین توانایی و قابلیت پیش بینی جریان روزانه آن ها درحوضه مذکور نامناسبتر میگردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the accuracy of HMS-SMA and bilinear time series models in predicting daily runoff (Case study: Idenak station at Maroun basin)

نویسندگان [English]

  • Abbas Ahmadpour 1
  • Seyyedhassan Mirhashemi 2
  • Parviz Haghighat jou 3
1 Graduated M. Sc. of Water Resources Engineering, Faculty of Soil and Water, University of Zabol.
2 Graduated ph.d, Dept. of Water Engineering, Faculty of Water and Soil, University of Zabol.
3 Associate Professor, Dept. of Water Engineering, Faculty of Water and Soil, University of Zabol
چکیده [English]

Abstract
Background and Objective: Prediction of runoff in order to effective operation of flood control reservoirs and earth flood walls is essential. Predictions also make possible emergency operation of reservoirs by estimating time of floods occurrence and expected damages. Predictions are based on recent meteorological and hydrological conditions of the basin and may include future conditions. Although, most of applications are for flood prediction, these may support water supply, hydroelectric requirements, environmental needs and other requirements for operation. Thus, various complex relations and models such as conceptual rainfall-runoff, linear time series, and hybrid models are developed, but in most cases the calculated values obtained by the models are significantly different. The objective of this research is assessment of precision of HMS-SMA conceptual model and bilinear model in prediction of daily runoff of Maroun basin located in Khouzestan province of Iran. The distinction between the current study and previous studies is that the comparison of the HEC-HMS and bilinear time series models has not been considered so far to predict daily runoff in Iran.
Materials and Methods: In the current study, daily discharge data of Maroun river within 17 years (1995-2011) at Idenak hydrometric station located in Maroun basin were analyzed. Maroun basin to upstream of Maroun dam according to topography and location of hydrometric stations was divided to four sub-basins and each of the sub-basins were introduced to HMS-SMA conceptual model independently. Amongst different rainfall-runoff models in HEC-HMS conceptual model, Clark’s unit hydrograph was used because of its applicability and acceptable performance in large basins. Furthermore, according to literature review and suggestions, SMA model of linear reservoir base flow was used for estimating of base flow. Flood routing in various reaches were performed by Muskingum method. Additionally, due to possibility of snowfall in the basin, for modeling of snow melt, index temperature method was used. Bilinear models were introduced by Granger and Anderson. In fact, bilinear models are extension of second order Taylor series. Considering to non-persistence of mean and variance of time series of discharge of Idenak station, the time series transformed to a persistent one by differencing, Box-Cox and square root transformation.
Results: Considering to various hydrograph shapes in verification and calibration processes, it is evident that HMS-SMA model has a good precision in estimating low flows compare to high flows. The mean and variance of the time series transformed to a persistent one by second order differencing. Then various bilinear models with various orders were fitted to time series data. Verification of the fitted bilinear models to daily discharges of Idenak station was achieved by portemanteau statistic. Finally, bilinear model in the form of BL(2,2,1,1) with the least Akaike criterion was selected as the best model and was applied for comparing to the predicted daily discharges by the HMS-SMA model.
Conclusion: Summing up assessment criteria of the HMS-SMA and bilinear models show that bilinear model in the form of BL(2,2,1,1) with a coefficient of determination, sum of residual errors and mean square root of errors equal to 0.91, 8.9, and 17.8 respectively, is the best model with high precision in modeling and prediction of daily discharges of Maroun basin compare to HMS-SMA model. Furthermore, it is concluded that by increasing order of moving average in bilinear models, their ability for predicting daily discharges decreases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Portemanteau statistic
  • Prediction of runoff
  • Time series
  • Bilinear model
  • HMS-SMA model
1.Ahmadi, F., Dinpashoh, Y., Fakheri Fard, A., Khalili, K., and Darbandi, S. 2015. Comparing nonlinear time series models and genetic programming for daily river flow forecasting (Case study: Barandouz-Chai River). J. Water Soil Cons.
22: 1. 151-169. (In Persian) 
2.Akaike, H. 1974. A new look at statistical model Identification. IEEE. Transaction on Automatic Control AC-19,716-723.
3.Bennett, T. 1998. M.Sc. thesis, Development and application of a continuous soil moisture accounting algorithm for the Hydrologic Engineering Center-Hydrologic Modeling System HEC-HMS, Dept. of Civil and Environmental Engineering, Univ. of California, Davis, Calif.
4.Bozorgnia, A. 1999. Time Series Analysis using Minitab. Sokhan Gostar pub, 99p.
5.Fan, J., and Yao, Z. 2003. Nonlinear Time Series, Nonparametric and Parametric Methods. Springer-Verlag New York, Inc. 550p.
6.Ghafouri, M.R., Taheri Sharaini, H., and Saghafian, B. 2013. Modeling Daily Flow of Karoun River using SMA Model. J. Water Resour. Res. 9: 2. 73-77.(In Persian) 
7.Granger, C.W.J., and Andersen, A.P. 1978. An Introduction to Bilinear Time Series Models. Vandenhoek and Ruprecht: Gottingen. North Holland Publishing Company Press. 94p.
8.Gumindoga, W., Rwasoka, D.T.,Nhapi, I., and Dube, T. 2017. Ungauged runoff simulation in Upper Manyame Catchment, Zimbabwe: Application of the HEC-HMS model. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C. 100: 371-382.
9.Hasanah, Y., and Herlina, M. 2013.Flood Prediction using Transfer Function Model of Rainfall and Water Discharge Approach in Katulampa Dam. Proceedings environment sciences, 17: 0. 317-326.
10.Hydrologic Engineering Center (HEC). 2000. Hydrologic modeling system HEC–HMS: technical reference manual, U.S. Army Corps of Engineers, Hydrologic Engineering Center, Davis, Calif. 138p.
11.Karamouz, M., and Araghinejad, Sh. 2005. Advanced Hydrology. Industrial University of Amir Kabir pub, 468p.
(In Persian) 
12.Khezriannejad, N., Hajjam, S., Mirzaei, A., and Meshkavati, A.H. 2012. Prediction of Runoff in Tireh Basin using WRF Model. J. Climatol. Res. 1391: 12. 63-75. (In Persian) 
13.Maneshdavi, A., Nikbakht Shahbazi, A.R., and Fathian, H. 2018. Rainfall-runoff continuous simulation in Abolabbas watershed using SMA by HEC-HMS. Iran. J. Soil Water Res.49: 2. 317-327. (In Persian) 
14.Naveh, H., Khalili, K., Aalami, M.T., and Behmanesh, J. 2012. Prediction of Streamflow using Bilinear Time Series Models (Case study: Barandouz Chai and Shahr Chai River). J. Water Soil Food Indus. Sci. 26: 5. 1299-1307.
(In Persian) 
15.Razmkhah, H., Saghafian, B., Mohammad Akhound Ali, A., and Radmanesh, F. 2016. Rainfall_Runoff Modeling Considering Soil Moisture Accounting Algorithm, Case study: Karoon III River Basin Water Resources. 43: 4. 699-710.
16.Rezanezhad Keshteli, M., Babanezhad, M., and Amini, A. 2016. Fitting the seasonal time series model to the rivers discharge in time domain (Case study: Atrak River). Short Technical Report,J. Water Soil Cons. 22: 6. 307-315.(In Persian) 
17.Sintayehu, L.G. 2015. Application of the HEC-HMS model for runoff simulation of upper blue Nile River Basin. Hydrol Current Res. 6: 2. 1-8.
18.Sup, M.S., Taley, S.M., and Kale, M.U. 2015. Rainfall - Runoff modeling using HEC HMS for Wan River Basin. International Journal of Research in Engineering Science and Technologies. 1: 8. 20-28.
19.Taheri Tizro, A., Pakdel Khasmakhi, H., Marofi, S., and Vazifedoust, M. 2016. Integrated HEC-HMS and GLDAS models to runoff estimate of ungauged area. J. Water Soil Cons. 23: 4. 101-118. (In Persian)