ارزیابی پتانسیل خطر بیابان‌زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیار فرسایش (آبی- بادی)

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت

2 دانشیار، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

3 دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه جیرفت.

چکیده

سابقه و هدف: فرسایش خاک همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای دخیل در فرایند بیابان‌زایی به شمار می‌رود، که با بررسی و شناخت وضعیت این پدیده می‌توان پتانسیل گسترش بیابان‌زایی را ارزیابی نمود. تنکی پوشش گیاهی، کمی بارندگی و حاکمیت شرایط خشکی، زمینه را برای وقوع فرسایش خاک در منطقه جازموریان، مساعد نموده است که نقش مهمی را در وقوع بیابان‌زایی در منطقه ایفا می‌نماید. هدف از این پژوهش، ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیارهای فرسایش آبی و بادی و بر اساس روش IMDPA می‌باشد.
مواد و روش‌ها: به‌منظور انجام این پژوهش، ابتدا، نقشه واحدهای کاری به کمک نقشه زمین‌شناسی، کاربری اراضی و تصاویر ماهواره‌ای لندست 8 از منطقه مطالعاتی تهیه شد، سپس لایه‌های اطلاعاتی مربوط به معیار فرسایش آبی در مدل IMDPA، پس از ارزش‌دهی و امتیازدهی به آن‌ها فراهم گردید. همچنین شدت فرسایش بادی نیز با استفاده از روش IRIFR برآورد گردید و درنهایت، نقشه پتانسیل بیابان‌زایی با استفاده از تلفیق معیارها بر اساس میانگین‌گیری هندسی آن‌ها در محیط نرم‌افزار ArcGIS به دست آمد.
یافته‌ها: نتایج این پژوهش وسعتی حدود 2km5674 از مساحت منطقه را در کلاس شدید پتانسیل بیابان‌زایی قرار داده است که نشان‌دهنده تأثیر بالای معیار فرسایش در گسترش پدیده بیابان‌زایی در منطقه جازموریان می‌باشد.یافته های تحقیق نشان داد که معیار فرسایش بادی در بیابان‌زایی منطقه از پتانسیل بالاتری نسبت به معیار فرسایش آبی برخوردار بوده است که از مهم‌ترین دلایل آن وجود اراضی با حساسیت بالا به فرسایش می‌باشد که به سبب خشکی و کمبود میزان رطوبت خاک در این نواحی، همراه با خشکسالی‌های هیدرولوژیکی در سالیان اخیر، تشدید گردیده است. همچنین، نتایج حاصل از برآورد میزان فرسایش نشان داد که واحدهای "اراضی رسی پوشیده از نبکا و ربدوهای تخریب‌شده"، "اراضی شور و رسی با پوشش مراتع اشنان-ترات، "اراضی شور و رسی" و "ارگ و ماسه‌زارها" به ترتیب بیشترین امتیاز و پتانسیل را نسبت به فرسایش بادی نشان داده‌اند که می‌بایستی در اولویت طرح‌های بیابان‌زدایی باهدف کنترل این پدیده، مدنظر قرار گیرند.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش، اعم وسعت منطقه موردمطالعه (2/97 درصد) از حیث معیار فرسایش در کلاس شدید بیابان‌زایی قرارگرفته است. در همین خصوص، لزوم تأکید بیشتر بر نقش عامل فرسایش خاک در تدوین برنامه‌های مدیریتی به‌منظور کنترل پدیده بیابان‌زایی در منطقه، از ضرورت بالایی برخوردار است. از همین رو، احیای پوشش گیاهی و حفاظت از آن در برابر تخریب با درنظرگرفتن ملاحظات اکولوژیک با اولویت مناطق حساس به فرسایش، می‌تواند در کاهش اثرات فرسایش در منطقه و بیابان‌زایی راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Desertification Hazard Potential in the Jaz-Murian Region based on Wind-Water Erosion

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Soleimani Sardo 1
  • Abolfazl Ranjbar Fardoie 2
  • Seyed Hojat Mousavi 3
1 Faculty of Natural Resources, University of Jiroft
2
3
چکیده [English]

Abstract
Background and objectives: Erosion plays an important role in desertification process that its evaluation leads to better understanding of desertification potential. The sparse vegetation cover, low humidity and the scarcity of rainfall can make Jaz-Murian region prone to soil erosion and desertification. In this research, the sensitivity of the Jaz-Murian region to the desertification on the basis of erosion criteria is evaluated using IMDPA model.
Materials and Methods: In this research, the work unit map was created using geology, land use maps and Landsat 8 satellite imagery data. Water erosion indices were weighted based on the IMDPA method, and the IRIFR model was applied to evaluation of wind erosion. Finally, in order to represent desertification hazard, the water and wind erosion criteria were combined with each other in ArcGIS 10.1 software by calculating geometric mean of their indices.
Results: The findings of this research showed that the largest area in this region (approximately 5674 km2) classified in high class of desertification hazard. This means that the erosion factor play an important role in desertification process in the Jaz_Murian region. As well as, in comparison with water erosion, the wind erosion showed more effects on desertification because of the low level lands, recent droughts and subsequently the reduction of the humidity that can help to separate the soil particles and increase the erodibility. The work units including: "clay plain covered by degraded Nebka and Reboh”, “clay flat with separated Tamarix and Prosopis species”, “clay and salty lands covered by dominant vegetation of Seidlitzia rozmarinus and Hamada salicornica” and “Erg and sand dunes” showed the highest sensitivity to wind erosion that need to be in priority of the de-desertification plans.
Conclusion: According to the findings, it concluded that about the 97% of the study area is located in the high class of desertification hazard that needs to reduce the effects of erosion by introduce management strategies to combating desertification . As well as, rec lamation of vegetation covers and its conservation regarding ecological aspects can help to reduce erosion effects and de-desertification.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

کلیدواژه‌ها [English]

  • IMDPA Model
  • IRIFR Method
  • Vegetation cover
  • Soil erosion
  • Jaz_Murian

مراجع

1.Alipour, H., Hasheminasab, S.N., Hatefi, A.H., Gholamnia, A., and Shahnavaz, Y. 2014. Estimation of the Potential of Wind Erosion and Deposition Using IRIFR Method in Miandasht Esfarayen Region. 1: 2. 77-92. (In Persian)
2.Amadi, H. 2007. Applied Geomorphology, TehranUniversity Press. Wind Erosion, 706p. (In Persian)
3.Bahreini, F., Pahlavanravi, A., Moghaddamnia, A., and Rahi, Gh. 2012. Spatial Prioritization of Land Degradation Using IMDPA Model with Emphasis on Wind Erosion and Climate (Case study: Bordekhun Region of Boushehr). J. Water Soil. 26: 4. 897-907. (In Persian)
4.Bowyer, C., Withana, S., Fenn, I., Bassi, S., Lewis, M., Cooper, T., Benito, P., and Mudgal, Sh. 2009. Land Degradation and Desertification, Policy Department Economic and Scientific Policy, IP/A/ENVI/ST. 102p.
5.Dai, Q., Peng, X., Yang, Zh., and Zhao, L. 2017. Runoff and erosion processes on bare slopes in the Karst rocky desertification area. CATENA. 152: 218-226.
6.Ekhtesasi, M.R., and Zare Chahouki, A. 2016. Wind erosion values of IRIFER Model and comparison with wind erosion meter (Case study: Segzi Plain in EsfahanProvince). Iran. J. Range Des. Res. 23: 2. 255-264. (In Persian)
7.Ildoromi A.R., and Moradi, M. 2017. Assessment of Wind Erosion Intensity by IRIFR.E.A Model (Case study: Qahavand, Hamedan). 21: 60. 43-60. (In Persian)
8.Mansoori Daneshi, M., Nezhad Soleimani, H., and Poorhashemi, S. 2014. Evaluation of soil erosion and sedimentation yield in Toroq Watershed by using PSIAC model and GIS. Applied Geomorpholy of Iran,
2: 3. 94-110. (In Persian)
9.Soleimani Sardo, M. 2016. Assessment of desertification hazard severity and its risk in order to introduce management strategies of desert lands (Case study: west of Jaz-Murian Playa). Ph.D dissertation in natural resources engineering – combating desertification. University of kashan. 177p. (In Persian)
 10.Tao, W. 2014. Aeolian desertification and its control in Northern China. International Soil and Water Conservation Research. 2: 4. 34-41.
11.UNCCD. 1994. United Nations convention to combat desertification in those countries experiencing serious drought and/or desertification, particularly in Africa (pp. 1-2). Geneva: United Nations Environment Programme for the Convention to Combat Desertification (CCD).
12.Vanmaercke, M., Poesen, J., Maetens, W., Vente, J.de., and Verstraeten, G. 2011. Sediment yield as a desertification risk indicator. Science of the Total Environment, 409: 9. 1715-1725.
13.Wang, Xu., Hua, T., Lang, L., and Ma, W. 2017. Spatial differences of aeolian desertification responses to climate in arid Asia. Global and Planetary Change. 148: 22-48.
14.Xu, D., and Ding X. 2018. Assessing the impact of desertification dynamics on regional ecosystem service value in North China from 1981 to 2010. Ecosystem Services. Part A, 30: 172-180.
15.Yushanjiang, A., Zhang, F., Yu, H., and Kung, H.te. 2108. Quantifying the spatial correlations between landscape pattern and ecosystem service value: A case study in EbinurLakeBasin, Xinjiang, China. J. Ecol. Engin. 113: 94-104.
16.Zehtabian, Gh., Javadi, M.R., Ahmadi, H., and Azarnivand, H. 2006. investigation on effect of wind erosion on increasing of desertification Intensity and presenting of regional desertification model in Mahan basin. Pajouhesh & Sazandegi. 73: 65-75. (In Persian)
17.Zehtabian, Gh., Khosravi, H., and Masoudi, R. 2014. Models of desertification assessment (criteria and indices). TehranUniversity Press. 268p. (In Persian)
18.Zhang, Ch.L., Li, Q., Shen, Y.P., Zhou, Na., Wang X.S., Li, J., and Jia, W.R. 2018. Monitoring of aeolian desertification on the Qinghai-Tibet Plateau from the 1970s to 2015 using Landsat images. Science of The Total Environment, 619-620: 1648-1659.
مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک
دوره 25، شماره 6
بهمن و اسفند 1397
صفحه 303-310

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار