تغییرات فصلی و مکانی نرخ گرد و غبار حمل شده از روی شهرهای دشت سیستان و ارتباط آن با برخی پارامترهای اقلیمی

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی سابق کارشناسی ارشد گروه علوم خاک دانشگاه زابل

2 گروه علوم خاک، دانشگاه زابل

3 استادیار گروه جنگل و مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان

4 مربی گروه علوم خاک دانشگاه زابل

چکیده

سابقه و هدف: دشت سیستان به‌دلیل رسوبات آبرفتی ریزدانه، فرسایش‌پذیری زیادی دارد که با توجه به وزش بادهای 120 روزه و خشک بودن منطقه، این ذرات ریز به‌راحتی جابجا می‌شوند و در نتیجه باعث طوفان‌های متعدد گرد و غبار می‌شوند. لذا این مطالعه با هدف بررسی تغییرات نسبت گرد و غبار حمل شده در دشت سیستان و ارتباط میزان گرد و غبار با برخی پارامترهای اقلیمی به صورت فصلی در سال 1394 انجام شده است.
مواد و روش‌ها: برای نمونه‌برداری 25 عدد تله رسوبگیر سیفونی در 5 شهر دشت سیستان شامل زابل (7 عدد)، زهک (4 عدد)، نیمروز (4 عدد)، هیرمند (5 عدد) و هامون (5 عدد) نصب گردید و در پایان هر فصل گرد و غبار جمع آوری و اندازه‌گیری شدند. پارامترهای اقلیمی شامل سرعت باد، دمای هوا، رطوبت نسبی، بارندگی، تبخیر و تعرق و میانگین دمای خاک در عمق 5 سانتی‌متری از اطلاعات ایستگاه‌های هواشناسی زابل و زهک به‌صورت فصلی مورد استفاده قراد گرفتند. جهت بررسی تغییرات فصلی و مکانی، نرخ گرد و غبار حمل شده و همچنین بررسی ارتباط بین پارامترهای اقلیمی و میزان گرد و غبار از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که میانگین و مجموع سالانه نرخ گرد و غبار حمل شده در دشت سیستان به ترتیب برابر 85/338 و 03/6777 گرم بر متر مربع بر فصل بود. شهر هیرمند در بهار و تابستان و شهر نیمروز در پاییز و زمستان دارای بیشترین نرخ گرد و غبار حمل شده بودند. در تمامی فصول شهر هامون دارای کمترین مقدار نرخ گرد و غبار حمل شده بود. میانگین نرخ گرد و غبار حمل شده در دشت سیستان در تابستان (23/566 گرم بر متر مربع بر فصل) به‌صورت معنی‌داری از فصول پاییز و زمستان بیشتر بود. مقدار میانگین نرخ گرد و غبار حمل شده با سرعت باد، دمای هوا، دمای خاک در عمق 5 سانتی‌متری و تبخیر و تعرق همبستگی مثبت و معنی‌داری را نشان داد و با رطوبت نسبی همبستگی منفی و معنی‌داری را نشان داد. اگرچه همبستگی بین بارندگی و میانگین نرخ گرد و غبار حمل شده منفی بود، لیکن این ارتباط از لحاط آماری در سطح احتمال 05/0 معنی‌دار نبود.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست آمده، از مهمترین عوامل موثر در پراکنش مکانی و تغییرات زمانی نرخ گرد و غبار حمل شده در دشت سیستان، می‌توان به فاصله از منبع اصلی برداشت (تالاب‌های هامون)، سطح منطقه برداشت در جهت باد غالب و عوامل اقلیمی که به صورت مستقیم بر قرسایش و تخریب خاک، شرایط هیدرولوژیکی و اکولوژیکی (حضور آب در تالاب‌های هامون و وجود پوشش‌ گیاهی) منطقه نقش دارند، اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Seasonal and Spatial Variability of Airborne Dust Loading Rate over the Sistan plain cities and its Relationship with some Climatic Parameters

نویسنده [English]

  • Ali Shahriari 2
1
2
3
4
چکیده [English]

Background and Objectives: Sistan plain has a high erodibility potential because of fine grain size alluvial deposits and these fine particles can be easily moved due to 120-day wind blow in this arid region and cause numerous dust storms. Therefore, this study aimed to investigate seasonal changes of dust loading rate in Sistan plain and its relationship with some climatic parameters from March 2015 to March2016.
Materials and Methods: 25 Siphon dust trap samplers were installed in the 5 cities of Sistan plain including Zabol (7), Zahak (4), Nimrouz (4), Hirmand (5) and Hamoun (5) and the dust was collected and measured seasonally. Seasonal climate data including wind speed, air temperature, relative humidity, precipitation, evapotranspiration and average soil temperature at depth of 5 cm were used from Zabol and Zahak meteorological stations. Suitable statistical analyses were used to investigate seasonal and spatial variations of dust loading rate and its relationship with climatic parameters.
Results: The results showed average and total annual dust loading rate in Sistan plain were 338.85 (g/m2) and 6777.03 (g/m2), respectively. Hirmand city had the highest dust loading rate in the spring and summer and Nimrouz city had the highest rate in the autumn and winter. Hamoun city had the lowest dust loading rate in the all periods. The average of dust loading rate in the summer (566.23 g/m2) was greater than the average rates in the autumn and winter, significantly. The average dust loading rate showed significant positive correlation with wind speed, air temperature, soil temperature at a depth of 5cm and evapotranspiration and also showed a significant negative correlation with relative humidity. The correlation between precipitation and dust loading rates were negative but not significant.
Conclusion: According to the results, the most important factors on spatial and temporal variations of dust loading rate in Sistan plain are the distance from source of dust origin (Hamoun wetlands), the erodible area in the direction of prevailing wind and climatic factors that directly affected on soil erosion and degradation, and hydrologic and ecologic conditions (presence of water in Hamoun wetlands and vegetation cover) in the region.
Conclusion: According to the results, the most important factors on spatial and temporal variations of dust loading rate in Sistan plain are the distance from source of dust origin (Hamoun wetlands), the erodible area in the direction of prevailing wind and climatic factors that directly affected on soil erosion and degradation, and hydrologic and ecologic conditions (presence of water in Hamoun wetlands and vegetation cover) in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wind erosion
  • Dust Storms
  • Atmospheric Characteristics
  • 120-Day Wind
  • Hamoun Wetlands