نقش مدیریت پوشش گیاهی بر میزان روانآب سطحی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز کچیک، استان گلستان)

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

چکیده

وجود پوشش گیاهی در هر منطقه سرعت جریان‌های سطحی را کاهش داده و سبب نفوذ بیشتر آب به داخل خاک می‌گردد. در نتیجه تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر کاهش سیلاب‌های مخرب خواهد داشت. منطقه مورد مطالعه یکی از مناطق حساس به فرسایش است که همه ساله اثرات جبران‌ناپذیری از فرسایش و رسوب را متحمل می‌شود. هدف این پژوهش بررسی نقش مدیریت پوشش گیاهی و به‌خصوص قرق بر کاهش میزان روانآب سطحی است. منطقه مورد تحقیق بخشی از حوزه معرف و زوجی کچیک واقع در استان گلستان است که به‌مدت پنج سال تحت تیمار قرق بوده است. برای این بررسی ابتدا دو زیرحوزه نمونه (قرق) و شاهد (غیرقرق) به‌عنوان واحد هیدرولوژیک در نظر گرفته شد. سپس مطالعات پایه شامل فیزیوگرافی، زمین‌شناسی، هیدرولوژی و اندازه‌گیری پوشش گیاهی، میزان بارندگی و دبی ناشی از هر بارش انجام گرفت. نمونه‌برداری گیاهی با استفاده از کوادرات یک مترمربعی به‌صورت سیستماتیک- تصادفی انجام گردید. تجزیه و تحلیل‌های آماری داده‌ها، شامل t استیودنت و بررسی تغییرات میزان روانآب سطحی و تغییرات تاج پوشش گیاهی از طریق روابط رگرسیونی با استفاده از نرم‌افزارهای Minitab و Spss صورت پذیرفت. نتایج حاصل از بررسی پارامترها برای هر یک از زیرحوضه‌ها نشان دادند که: مؤلفه‌های پوشش گیاهی در سطح 5 درصد در مقاسیه با شاهد دارای اختلاف معنی‌داری است. پوشش تاجی در داخل قرق به‌ترتیب 2/95 درصد و در خارج قرق 9/52 درصد می‌باشد. میزان روانآب حاصل از رگبارهای انتخابی در منطقه قرق 43/17 درصد و در منطقه شاهد 38/35 درصد می‌باشد. رابطه رگرسیونی به‌دست آمده بین تاج پوشش گیاهی با روانآب و شدت بارندگی با روانآب با مقدار ضریب همبستگی 76/0 (قرق) و 8/0 (غیرقرق) حاصل گردید. اختلاف بین روانآب ایجاد شده در دو حوزه در سطح 1 درصد خطا معنی‌دار است. بنابراین با توجه به اثرات مثبت و بارز کمی و کیفی قرق در استقرار و افزایش تولیدات گیاهی از یک‌سو وکاهش روانآب‌های سطحی از سوی دیگر به‌عنوان یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت آبخیزها و به‌خصوص در منطقه مورد مطالعه می‌باشد.

عنوان مقاله [English]

The role of vegetation management on surface runoff (Case study: Kechik catchment in north-east of Golestan Province)

چکیده [English]

The vegetation and plant cover decrease the velocity of surface runoff and increase the soil infiltration rate. Consequently plant cover has an important role to reduce destructive floods. The study area with its erodible soil, is faced to natural hazards as well as soil erosion. This paper was prepared according to a research project findings aimed to investigate the relationship between plant cover and surface runoff. The study area is a part of kechik watershed that is distinguished as a set of pair catchment protected for about 5 years. Two catchments including protected and unprotected have been considered as hydrologic units. The basic information including physiography, geology and hydrology were collected. The plant cover was measured through 1*1 random-systematic quadrats. The rainfall and its related discharge were measured. Statistical tests were also performed to determine the difference and relationship between two catchments via Spss and Minitab softwares. The results showed that the  differences in plant cover of the catchments were significant at p=0.05 level the average of plant coverages were %96.2, % 52.9 and the runoff amounts were %17.43, %35.38 in protected and unprotected catchments respectively. The regression coefficient between rainfall intensity and runoff were 0.76 and 0.8 for unprotected and protected catchments respectively. The difference between produced runoff of two catchments was significant at %1 level. In general it is believed that the protection at a management plan is one of the most important way of contro surface runoff and related flood that should be considered in watershed management specially in the study area in North-eastern of Golestan province.