11دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه مهندسی خاک و آب، دانشگاه ایلام
2استادیار گروه مهندسی خاک و آب، دانشگاه ایلام
3استادیار گروه علوم خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام
چکیده
سابقه و هدف: آتش‌سوزی یک تهدید بزرگ منابع طبیعی در جهان محسوب می‌شود و به‌عنوان عاملی مهم در تغییر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک می‌باشد. آگاهی از پیامدهای مثبت یا منفی آتش‌سوزی بر ویژگی‌های خاک از نظر مدیریت منابع طبیعی می-تواند حائز اهمیت باشد. این مطالعه با هدف بررسی اثر آتش‌سوزی در مراتع منطقه بدره استان ایلام بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز مقایسه آن با مناطق بدون آتش‌سوزی (شاهد) اجرا گردید. مواد و روش‌ها: پس از بررسی‌های صحرایی و میدانی در مراتع منطقه بدره در شرق استان ایلام، پنج نمونه خاک از عمق‌های 5-0 و 20-5 سانتی‌متری به‌صورت تصادفی جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل شدند و تجزیه‌های فیزیکی (بافت، میانگین وزنی قطر خاکدانه، رطوبت اشباع و جرم مخصوص ظاهری) و شیمیایی (مواد آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، کلسیم و منیزیم محلول، ظرفیت تبادل کاتیونی) روی نمونه‌های خاک انجام گرفت. یافته‌ها: بیشترین مقدار شن (4/46 درصد) و سیلت خاک (4/24 درصد) در مرتع سوخته و بیشترین مقدار رس (39 درصد) در مرتع شاهد به‌دست آمد. آتش‌سوزی میزان میانگین وزنی قطر خاکدانه و تخلخل خاک را در مراتع سوخته در مقایسه با مراتع شاهد به‌ترتیب 28/14 و 76/8 درصد به‌طور معنیداری (05/0=α) کاهش داد. جرم مخصوص ظاهری خاک در مرتع سوخته در مقایسه با مرتع شاهد 1/9 درصد بیشتر بود. در عمق سطحی خاک آتش‌سوزی باعث افزایش رطوبت اشباع خاک به‌میزان 98/16 درصد در مقایسه با تیمار شاهد گردید. آتش‌سوزی مقدار ماده آلی خاک را از 66/2 درصد در مرتع شاهد به 19/2 درصد در مرتع سوخته به‌طور معنیداری (05/0=α) کاهش داد. اسیدیته خاک در مرتع سوخته (45/7pH=) نسبت به مرتع شاهد (07/7pH=) به‌طور معنیداری افزایش نشان داد. بیشترین میزان ظرفیت تبادل کاتیونی خاک (82/24 سانتی‌مول بار در کیلوگرم خاک) و کمترین (98/18 سانتی‌مول بار در کیلوگرم خاک) به‌ترتیب در خاک مرتع شاهد و سوخته حاصل گردید همچنین با افزایش عمق خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی خاک 14/10درصد کاهش یافت. بیشترین فسفر قابل جذب خاک، منیزیم و کلسیم محلول در مرتع سوخته در عمق سطحی حاصل گردید. آتش‌سوزی در عمق زیرین خاک، تأثیر معنیداری بر مقدار فسفر قابل جذب، منیزیم و کلسیم محلول خاک نداشت. نتیجه‌گیری: به‌طور کلی نتایج نشان می‌دهد آتش‌سوزی در مراتع منطقه بدره استان ایلام بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیر داشته است به‌طوری‌که در بیشتر موارد باعث کاهش کیفیت خاک از لحاظ شیمیایی (کاهش ماده آلی، نیتروژن، ظرفیت تبادل کاتیونی) و فیزیکی (تغییر بافت، کاهش میانگین وزنی قطر خاکدانه، تخلخل و جرم مخصوص ظاهری) و در برخی موارد آتش‌سوزی با آزاد شدن عناصر غذایی نظیر فسفر، کلسیم و منیزیم در خاک باعث بهبود چرخه عناصر غذایی در خاک شده است.
1M.Sc. Graduate, Dept. of Soil and Water Engineering, Ilam University, Ilam, Iran
22Assistant Prof., Dept. of Soil and Water Engineerin, Ilam University, Ilam, Iran,
3Assistant Professor in soil science, Agricultural faculty, Ilam University.
چکیده [English]
Abstract Background and objectives: Fire is a major threat for natural resources in the world and is an important factor in changing physical and chemical properties of soil. Knowledge of the positive or negative effects of fire on soil properties can be a great importance for the management of natural resources. This study was conducted with the aim of the effect of fire on physical and chemical properties of soil in rangelands of Badreh area in Ilam provice and comparison with non-fire areas (control). Materials and methods: After field studies in Badreh area in the eastern of Ilam province, soil samples were taken from 0-5 and 5- 20cm depths and collected randomly and transferred to the laboratory. Physical analysis (soil texture, mean weight aggregate diameter, saturation moisture and bulk density) and chemical (organic matter, total nitrogen, phosphorus available, potassium available, calcium and magnesium exchangeable, cation exchange capacity) were carried out on soil samples. Results: The highest amount of sand (46.4%) and soil silt (24.4%) were found in burned pasture and the highest clay content (39%) was found in control rangelands. Fire decreased the stability of aggregates and soil porosity in burned rangelands compared to unprocessed rangelands (14.28 and 8.68%) significantly (α= 0.05). The bulk density of the burned pasture was 9.1% higher than that of the control pasture. In the soil surface layer, the soil moisture content increased 16.98% compared to the control treatment. The fire decreased the amount of soil organic matter from 2.66% in control pasture to 2.19% in burned pasture (α= 0.05). Soil acidity increased significantly in burned pasture (pH=7.45) compared to control pasture (pH=7.07). The highest cation exchange capacity (24.82 cmol kg-1) and the lowest (18.98 cmol kg-1) were obtained in control and burned rangelands respectively. Also, with an increase in soil depth, the cation exchange capacity of soil decreased to 14.10%. The most available phosphorus, magnesium and calcium were obtained in burned pasture at the soil surface. Fire had no significant effect in the subsoil layer, on the amount of soil phosphorus, magnesium and calcium exchangeable. Conclusion: In general, the results indicate that fire in rangelands of Badreh area in Ilam province affected physical and chemical properties of soil. In most cases, soil quality is decreased chemically (decreasing organic matter, nitrogen, cation exchange capacity) and physically (soil texture changing, soil aggregate stability, porosity and bulk density), and in some cases, fire caused to release the nutrient elements such as phosphorus, calcium and magnesium in the soil and improved the nutrient cycling nutrients in the soil.
کلیدواژه‌ها [English]
Fire, Soil pasture, Mean weight diameter, Soil depth, Soil Matter
ابتدای صفحه