بررسی و رتبه بندی عوامل پیشران اجتماعی بیابان زائی دشت سیستان

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه گرگان

2 دانشجوی دکترای بیابانزدائی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3 دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

مفهوم بیابانزائی به از دست دادن خدمات اکوسیستم بدلیل تاثیر آشفتگی های انسانی و یا تغییرات اقلیمی در اکوسیستم های مناطق خشک مرتبط است. بیابان زایی بسته به پیشران و شرایط جغرافیایی، می تواند باعث تغییرات قهقرائی عمدتا پایدار در اکوسیستم گردد. مهار این پدیده مستلزم شناخت علل پیشرانی آن است. پیشرانهای بیابانزائی را می توان با عناوین بیوفیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی گروهبندی کرد. در این مقاله برخی آشفتگیهای ناشی از فعالیت های انسان که در ارتباط با دانش و فرهنگ مردم قرار داشته و زمینه ساز وضعیت فعلی تخریب زمین و بیابان زایی شده اند به عنوان پیشران اجتماعی بیایانزائی مورد ارزیابی قرار گرفته اند. به این منظور از طریق منابع علمی مرتبط، پرسش نامه و پنل تخصصی با کارشناسان مرتبط لیستی از عوامل پیشران اجتماعی تهیه شده سپس عوامل کاندید در 6 معیار گروه‌بندی و در انتها با ابزار پرسش نامه مورد قضاوت کارشناسان قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار SPSS19 نشان داد که مهمترین معیارهای پیشران اجتماعی- فرهنگی موثر بر بیابانزایی و تخریب زمین با 20.49%، 19.32%، 17.36%، 16.76%، 13.12% و 13.008% به ترتیب عبارتند از : فقدان یا ضعف نهادهای اجتماعی، عادات تاریخی و فرهنگی نامتناسب ، مهاجرت جمعیت، ضعف دانش و آموزش، افت ارزش های اجتماعی و مسائل مربوط به مالکیت زمین. همچنین با استفاده از روشتحلیل سلسله مراتبی (AHP) مشخص شد که در بین 38 عامل کاندید، 18 عامل از بقیه تاثیر گزارتر بودند. مهمترین عوامل موثر بر تخریب زمین و بیابانزائی به ترتیب: فقدان نظام بهره برداری از محصولات و خدمات تالاب هامون، شخم اراضی بایر، کشت و کار سنتی، عدم اعتماد بهره برداران به دانش کارشناسان مرتبط، ترجیح کشت زراعی به باغی و عدم بهره گیری از دانش بومی همزیستی با طبیعت معرفی گردید. در مجموع اعمال سیاست هایی با هدف حفظ محیط زیست و جوامع در مقابل بهره برداری مفرط از منابع طبیعی و از دست دادن سنت ها و تواناساختن یک فرهنگ برای استفاده پایدار از خدمات و محصولات زیست محیطی ضروری است. مشارکت همه دست اندرکاران برای جستجوی راه حل هایی برای مدیریت اراضی به طرز رو به تزایدی پذیرفته شده است. هر یک از دست اندرکاران دانش و دیدگاهی متفاوت در مورد ریشه مشکل و چگونگی حل آن دارد. استخراج، مستندسازی و هم راستا کردن ای دانش می تواند در توافق و تفاهم بر راه حل های پیشنهادی مفید باشد.در اکوسیستمهای کشاورزی متاثر از بیابانزائی، افزایش امنیت غذایی با اصلاح کشاورزی، توانمند سازی مردم محلی، کمک به تنوع معیشت و ارتقاء پایداری استفاده از منابع گام های اساسی برای کاهش یا معکوس کردن روند بیابان زائی به شمار می آید. سیاست ها بایستی ابعاد چندگانه اجتماعی و فرهنگی را به عنوان ریشه های تخریب اراضی و بیابانزایی مورد نظر قرار دهد. این ابعاد بسته به شرایط زیست محیطی متغیر هستند. دستگاههای دولتی منطقه به عنوان متولی مقابله با تخریب زمین و بیابانزائی در تعامل با جامعه محلی برای کنترل این پدیده توفیقاتی داشته اند. اما چنانچه هدف توقف بیابانزائی یا معکوس کردن آن باشد، نیاز به همه جانبه نگری، تلاش بیشتر برای نزدیک کردن دیدگاهها و همکاری همه دست اندرکاران از جمله ذینفعان و بویژه بهره برداران از اراضی است. تبادل دانش، اعتماد سازی، همکاری در اجرای پروژه ها و... می تواند برای دولت و مردم مفید باشد اما اقدامات اصلاحی در مناطقی با شرایط سیستان قبل از همه با شناخت دلایل و عوامل تخریب اراضی حاصل می شود

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation and ranking of Social Driver’s Factors of Desertification in the Sistan plain

نویسندگان [English]

  • Majid Ownegh 1
  • Hossein Sargazi 2
  • Hossein Barani 3
1 Professor of Gorgan univ. Agricultural sciences and natural resources
2 PhD Candidate in De-Desertification. Gorgan Univercsity of agricultural sciences and natural resources.
3 Associate Professor, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources.
چکیده [English]

The concept of ‘desertification’ is related to loss of ecosystem services cause to influencing of human disturbances and climatic variations almost in dry regions. Desertification based on its driver and geographical condition can change ecosystem downward in stable statue. Desertification control needs to identify its drivers and causes. This paper investigates the societal drivers of Land degradation and desertification in Sistan region in southeast of Iran in Afghanistan border proximity as a famous desert region in the world. We consider some of the recurrent anthropogenic disturbances and societal drivers that specifically contribute to the Sistan desertification. For this purpose, we have fallowed three step of survey. Questionnaires for each step of surveying of land degradation drivers including: i) collecting overall factors ii) selecting candidate factors in 6 categories and iii) identification and introducing and ranking the priority of factors based on their importance role in desertification statue by using of analyzing hierarchy process (AHP), and statistical methods. data were collected in collaboration with managers, experts and administrators that are related to combating desertification at the provincial level. Based on correlation statistics and multivariate analyses, the average contribution (%) of group to land degradation and desertification of the Sistan region, social participation deficit exhibited the highest fraction (20.41%), followed by cultural issues (19.32%), migration and land abandonment (17.36%), knowledge weakness (16.76%), social values (13.12%), while the contribution from the rest, land ownership are 13.008 percent. also more than 18 factors out of 38 resulted as significant in affecting land degradation and desertification in the Sistan region. Among them, the most important were Lack of system for using of local wetland’s goods and services, farrow land cultivation, traditional farming, untrusting to experts knowledge, monoculture of cereals, ignorance to indigenous knowledge.In agro-ecosystems affected by desertification, enhancing food security by improving agriculture, empowering rural people, help to livelihood diversity, and promoting sustainable use of resources is a major step towards slowing down or reversing desertification. Policy must address multiple aspect of socio-cultural as causes of land degradation and desertification that are variable due to different environmental condition. Whenever the goal is to land degradation has to be addressed and possibly halted, it is required to expert close to stakeholder and beneficiaries so knowledge exchange can be facilitated and improved, cooperation, levels of bureaucracy and trust can be optimized, and there can be great benefits for all. Corrective policies in such region with high rate of land degradation and desertification should focus on: identifying of land degradation causes in advance then, decreasing current land degradation and finally remedying the effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Desertification
  • Land Degradation
  • Societal Driver
  • Sistan

مراجع

1.Ahmadvand, M., and Karami, E. 2009. A social impact assessment of the floodwater spreading project on the Gareh-Bygone plain in Iran: A causal comparative approach Environmental Impact Assessment Review, 29: 126-136.
2.Antrop, M. 2005. Why landscapes of the past are important for the future. Landscape Urban Plan, 70: 1-2. 21-34.
3.Baartman, J.E.M., van Lunden, G.W.J., Reed, M.S., Ritsema, C.J., and Hessel, R. 2007. Desertification and land degradation: origins, processes and solutions. DESIRE report series no4, ISRIC, Netherlands.
4.Barbier, E.B. 2000. The economic linkages between rural poverty and land degradation: some evidence from Africa. Agric. Ecosyst. Environ. 82: 355-70.
5.Barrow, C.J. 2000. Social impact assessment: an introduction. London: Arnold.
6.Baudry, J. 1991. Ecological consequences of grazing extensification and land abandonment: role of interactions between environment, society and techniques. Options Méditérr. A. 15: 13-19.
7.Blaikie, P., and Brookfield, H. 2015. Land degradation and society. Routledge.
8.Boardman, J., Poesen, J., and Evans, R. 2003. Socio-economic factors in soil erosion and conservation. Environ Sci. Pol. 6: 1-6.
9.Boyce, J.K. 1994. Inequality as a cause of environmental degradation. Ecol. Econ. 11: 169-78.
10.Christof, J., Weissteiner, C., Boschetti, M., Böttcher, K., Carrara, P., Bordogna, G., and Brivio, B.A. 2011. Spatial explicit assessment of rural land abandonment in the Mediterranean area. Glob. Planet. Chang. 79: 20-36.
11.D’Odorico, P., Bhattachan, A., Davis, K.F., Ravi, S., and Runyan, C.W. 2013. Global desertification: Drivers and feedbacks. Adv. Water Resour. 51: 326-344.
12.Dahmardeh Ghaleno, M.R. 2016. Optimizing the operation of the Chahnimeh reservoirs in Sistan region using goal programming method, PhD thesis in Natural Resources Engineering- Watershed Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, 217p. (In Persian)
13.Dehgan, A., Palmer-Moloney, L.J., and Mirzaee, M. 2013. Water security and scarcity: Potential destabilization in western Afghanistan and Iranian Sistan and Baluchestan due to transboundary water conflicts, Water and post-conflict peacebuilding, http://www.routledge.com/ books/details/9781849712323/.
14.Geeson, N., Quaranta, G., Salvia, R., and Brandt, J. 2015. Long-term involvement of stakeholders in research projects of desertification and land degradation: How has their perception of the issues changed and what strategies have emerged for combating desertification?. J. Arid Environ. 114: 124-133.
15.Geist, H. 2005. The causes and progression of desertification. Ashgate Studies in Environmental Policy and Practice: Ashgate Publishing Limited, Aldershot.
16.Geist, H.J. 2004. The Causes and Progression of Desertification. Burlington (VT): Ashgate.
17.Hayati, D., and Karami, E. 2005. Typology of causes of poverty: the perception of Iranian farmers. J. Econ. Psychol. 26: 884-901.
18.Ibrahim, F. 1993. A reassessment of the human dimension of desertification. Geo. J. 31: 1. 5.
19.Iosifides, T., and Politidis, T. 2005. Socio-economic dynamics, local development and desertification in western Lesvos, Greece. Local Environ. 10: 487-99.
20.Kosmas. 2015. An exploratory analysis of land abandonment drivers in areas prone to desertification, Catena 128: 252-261.
21.Mauerhofera, V., Ichinoseb, T., Blackwellc, B.D., Willigd, M.R., Flinte, C.G., Krausef, M.S., and Penkerg, M. 2018. Underuse of social-ecological systems: A research agenda for addressing challenges to biocultural diversity. Land Use Policy, 72: 57-64.
22.MEA. 2005. Millennium Ecosystem Assessment, Ecosystems and Human Well- Being: Desertification Synthesis. WashingtonDC: World Resource Institute.
23.Mofidi, M., Barani, H., Abedi Sarvestani, A., Motamedi, J., and Darban Astaneh, A.R. 2017. The xplanation of Indicators of Sustainability-Ecological Evaluation of Conventional Rangeland Systems Emphasizing the Sahand summer ranges, Quar.J. Iran. Range Des. Res. 24: 2. 308-324.
24.Mouat, D.A., and Hutchinson, C.F. 1996. Desertification in developed countries. Dordrecht: Kluwer.
25.Pahlavan-Rad, M.R., and Akbarimoghaddam, A. 2018. Spatial variability of soil texture fractions and pH in a flood plain (Case study from eastern Iran). Catena. 160: 275-281.
26.Rashki, A., Kaskaoutis, D.G., Goudie, A.S., and Kahn, R.A. 2013a. Dryness of ephemeral lakes and consequences for dust activity: The case of the Hamoun drainage basin, southeastern Iran. Sci. Total Environ. 463-464: 552-564.
27.Reed, M.S., Evely, A.C., Cundill, G., Fazey, I., Glass, J., Laing, A., Newig, J., Parrish, B., Prell, C., Raymond, C., and Stringer, L.C. 2010. What is social learning?. Ecology and society, 15: 4.
 28.Reynolds, J.F., and Stafford-Smith, D.M. 2002. Global desertification. Do humans cause deserts? Berlin: DahlemUniversity Press.
29.Romm, J. 2011. Desertification: the next dust bowl. Nature. 478: 450-1.
30.Safriel, U., and Adeel, Z. 2008. Development paths of Drylands: thresholds and sustainability. Sustain. Sci. 3: 117-23.
31.Sargazi, H. 2005. Source Studying and assessment risk of sand dune in desert of Niatak Sistan, Iran, M.Sc. Thesis in arid zone management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources. 136p. (In Persian)
 32.Steffen, W., Sanderson, R.A., Tyson, P.D., Jäger, J., Matson, P.A., Moore III, B., Oldfield, F., Richardson, K., Schellnhuber, H.J., Turner, B.L., and Wasson, R.J. 2006. Global change and the earth system: a planet under pressure, Springer Science & Business Media.
33.UNCCD. 1994. United Nations Convention to Combat Desertification, Intergovernmental Negotiating Committee For a Convention to Combat Desertification, Elaboration of an International Convention to Combat Desertification in Countries Experiencing Serious Drought and/or Desertification, Particularly in Africa. U.N. Doc. A/AC.241/27, 33 I.L.M. 1328. New York: United Nations.
34.UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees). 2008. National profile of internally displaced persons (IDPs) in Afghanistan. Kabul, Afghanistan.
35.Van Doorn, A.M., and Bakker, M.M. 2007. The destination of arable land in a marginal agricultural landscape in South Portugal: an exploration of land use change determinants. Land sc. Ecol. 22: 1073-1087.
36.Vogt, J.V. et al. 2011. Monitoring and assessment of land degradation and desertification: towards new conceptual and integrated approaches. Land Degrad Dev. 22: 150-65.
37.Wang, L., and D’Odorico, P. 2008. The limits of water pumps. Science, 321: 5885. 36-7. ttp://dx.doi.org/ 10.1126/science.321.5885.36c.
38.Whitney, J.W. 2006. Geology, Water, and Wind in the LowerHelmandBasin, Southern Afghanistan. U.S. Geological Survey Scientific Investigations Report 2006e5182.
مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک
دوره 25، شماره 6
بهمن و اسفند 1397
صفحه 159-173

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار