1گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولی عصر رفسنجان
2گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان
3استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان
4استاد دانشگاه صنعتی اصفهان
چکیده
چکیده سابقه و هدف: یکی از مهم‌ترین اهداف علم خاکشناسی بررسی و شناخت تغییر و تحول محیط سطحی زمین در گذشته و استفاده از الگوی کشف‌شده برای پیش‌بینی تغییر و تحولات محیطی در آینده، به‌منظور بهبود مدیریت سرزمین است. از این رو و به‌منظور درک چگونگی تکوین و تکامل اراضی دشت آبرفتی رودخانه زاینده‌رود، پژوهش پیش‌رو در بخشی از اراضی مسیر کنونی رودخانه در مقیاس مطالعاتی نیمه‌تفضیلی طراحی شد. مواد و روش‌ها: سطوح زمین‌ریختی با استفاده از تفسیر استریوسکوپی عکس‌های هوایی با مقیاس 1:20000 و بر اساس سیستم طبقه‌بندی سلسله مراتبی زینک تعیین شدند. تعداد 48 خاک‌رخ با فواصل 1 کیلومتر در یک کیلومتر براساس شیوه رایج مطالعات نیمه‌تفصیلی خاک و طبق الگوی نمونه‌برداری شبکه‌ای منظم در واحد‌های زمین‌ریختی تفکیک‌شده، حفر گردید. بر اساس نتایج آزمایشگاهی، رده‌بندی خاک‌ها مطابق با کلید رده‌بندی آمریکایی(2014) نهایی شد. درجه تکامل خاک‌ها طبق شاخص تکامل خاک‌رخ هاردن (PDI) برای هشت خاک‌رخ شاهد مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها: طبق مطالعات پیشین، مسیر رودخانه زاینده‌رود در طول زمان جریان آن، یک مسیر واحد و تعداد تراس‌های مربوطه در دشت زاینده‌رود تنها سه مورد فرض می‌شد. در آخرین پژوهش انجام شده، مشخص شد که رودخانه زاینده‌رود در طول زمان، سه مسیر جداگانه را طی نموده است. اما تا کنون هیچگونه مطالعه‌ای پیرامون تفکیک تراس‌های آن در مسیرهای سه‌گانه انجام نشده است. در این پژوهش، تفسیر استریوسکوپی عکس‌های هوایی و بازدیدهای صحرایی نشان داد که مسیر کنونی رودخانه زاینده‌رود خود شامل یک مجموعه با سه تراس است که هر یک از این سه تراس نیز شامل زیرتراس‌هایی می‌باشند. همچنین بررسی‌های صحرایی و آزمایشگاهی نشان داد که 48 خاک‌رخ حفرشده در این پژوهش در قالب چهار تحت رده argids، calcids، cambids و orthents قرار دارند که در نهایت شامل هشت فامیل خاک متفاوت شده‌اند. خاکرخهای مذکور بر اساس حضور، عدم حضور و عمق و سایر ویژگی‌های ژئومورفیک افق‌های مشخصه آرجیلیک، کلسیک و کمبیک متفاوت بوده و بر اساس مقادیر محاسبه‌شده شاخص PDI، برای خاکرخهای شاهد درجه تکامل آنها مشخص شده و به اثبات رسید. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که پوشش خاکی در سطح سه تراس مسیر کنونی رودخانه زاینده‌رود، دارای تنوعی بیش‌تر از آن‌چه پیش از این گزارش شده، می‌باشد و این تنوع نشان‌دهنده تفاوت در سن تراس‌های مذکور است. مطالعات خاکشناسی نیز مشخص کرد که خاک‌های تراس اول مجموعه مسیر کنونی رودخانه، دارای بیشترین مقدار PDI و تکامل نسبت به خاک‌های دو تراس دیگر می‌باشند. در پوشش خاکی تراس اول وجود افق‌های مشخصه آرجیلیک و کلسیک مؤید این نتیجه است. از سوی دیگر خاک‌های موجود در تراس دوم نیز نسبت به خاک‌های تراس اول میزان شاخص PDI و درجه تکامل کم‌تر و نسبت به خاک‌های مربوط به تراس سوم درجه تکامل بیشتری داشتند. بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اراضی آبرفتی رودخانه‌ای در مسیر کنونی زاینده‌رود مستقلاً دارای سه تراس سنی متفاوت هستند؛ در حقیقت تراس های سه گانه خود شامل چند تراس حد واسط می باشند. از نتایج این مطالعه می‌توان پیش‌بینی نمود که تعدادی تراس در مسیرهای قبلی رودخانه وجود دارد که برای اثبات آنها احتیاج به تحقیق بیشتری است.
Investigation of the Terraces of the Zayandeh‒rud River’s Current Pathway Using the Harden’s Profile Development Index (PDI)
نویسندگان [English]
Shaghayegh Havaee1؛ ardavan kamali2؛ Norair Toomanian3؛ Mohammad Reza Mosaddeghi4
1Department of Soil Science, College of Agriculture, Vali-e-Asr University of Rafasnjan, Iran.
2Department of Soil Science, College of Agriculture, Vali-e-Asr University of Rafasnjan, Iran.
3Associate professor of soil science, Agriculture and natural resource research center of Esfahan
4Department of Soil Science, College of Agriculture, Isfahan University of Technology, Isfahan 84156-83111, Iran.
چکیده [English]
Abstract Background and objectives: One of the most important goals of the soil science is to investigate the changes in the earth surface systems in the past and useing their patterns to predict environmental changes in the future in order to improve land management. Therefore, this study was conducted on the current Zayandeh‒rud River’s pathway in a semi-detailed scale in order to understand the development of alluvial plain of the river. Materials and methods: Geomorphic surfaces were determined using a stereoscopic interpretation of aerial photos with a scale of 1:20000 and based on the Zinck’s hierarchical classification system. Fourty eight profiles were drilled at 1 km/km network, according to the common method of semi-detailed soil studies in a grid survey pattern. Soil classification was finalized in accordance with the Soil Survey Staff. The degree of soil evolution was studied according to Harden's soil development index (PDI) for eight control pedons. Results: According to previous studies, the Zayandeh-e-Rud River during its flow time lave had a single pathway three terraces in the Zayandeh-rud plain. The last research showed that the Zayandeh-roud River runs through three separate way over time. In this study, the interpretation of aerial photos and field study cleared that the current pathway of the Zayandeh‒rud River includes a series of three terraces, which each terrace consists of sub-terraces. Also it was found that Fourty eight profiles in this research were classified in four suborder (including argids, calcids, cambids and orthents) with eight soil families. On the other hands, the calculated PDI values for the control pedons of these eight families also were different. This indicated difference of degree of soil evolution in the current river’s paethway. Conclusion: Therefore, it can be concluded that the soil of three terraces of the current the Zayandeh‒rud River’s way is more diverse than previously reported, and this variation indicates the difference in the age of these terraces. Pedologic study also revealed that the soils of the first terrace had the highest PDI and evolution. Presence of argillic and calcic horizons in these profiles confirms this conclusion. On the other hand, the soils in the second terrace also had a lower PDI index and less degree of development than the first terrace, and were more developed than third terrace’s soils. Therefore, it can be stated the curent pathway has three independent age terraces with multi-interior terraces. From the results of this study, it can be anticipated that also there are terraces on previous river pathway, which require more research to prove them.
کلیدواژه‌ها [English]
Geomorphic Surfaces, Zayandeh‒rud River’s Pathways, Sub Terraces, PDI index
ابتدای صفحه